Subhashitam (Pratinityam Subhashitam) -17

भार्या यस्य गृहे नित्यम् अतीव परिगर्विता ।
तस्य लक्ष्मीः क्षयं याति कृष्ण-पक्षे यथा शशी ।।६५९।। [?]

न कर्मणा लभ्यते चिन्तया वा नाप्य् अस्य दाता पुरुषस्य कश्चित् ।
पर्याय योगाद् विहितं विधात्रा कालेन सर्वं लभते मनुष्यः ।।६६०।। [म.भा. १२.२६.५]

भोक्तुं पुरुषकारेण दुष्ट-स्त्रियम् इव श्रियम् ।
व्यवसायं सदैवेच्छेन् न हि क्लीबवद् आचरेत् ।।६६१।।� [का.नी. १३.१०]

धूमायन्ते व्यपेतानि ज्वलन्ति सहितानि च ।
धृतराष्ट्रोल्मुकानीव ज्ञातयो भरतर्षभ ।।६६२।। [म.भा. ५.३६.५८]

कुर्मः किल्बिषम् एतद् एव हृदये कृत्वेति कौतूहलात् स्वैरिण्यः क्षितिपाश् च धिक् चपलतां क्रौर्यं च कुर्युः सकृत् ।
पापाक्रान्त-धियो भवन्त्य् अथ यथा नान्त्यान् स्पृशन्त्योऽपि ता दूयन्ते न च ते यथा स्व-पितरौ घ्नन्तोऽपि शान्त-त्रपाः ।।६६३।। [रा.त. ४.६२६]

दुर्भिक्षाद् एव दुर्भिक्षं क्लेशात् क्लेशं भयाद् भयम् ।
मृतेभ्यः प्रमृतं यान्ति दरिद्राः पापकारिणः ।।६६४।। [म.भा. १२.१७४.३]

बहवोऽविनयान् नष्टा राजानः स-परिच्छदाः ।
वनस्था अपि राज्यानि विनयात् प्रतिपेदिरे ।।६६५।। [मनु. ७.४०]

जल-रेखा खल-प्रीतिर् अर्ध-वारि-घट-स्थता ।
शिरसा धार्यमाणोऽपि खलः खलखलायते ।।६६६।। [?]

जीवन्तं मृतवन् मन्ये देहिनं धर्म-वर्जितम् ।
मृतो धर्मेण संयुक्तो दीर्घ-जीवी न संशयः ।।६६७।। [बृ.चा. १३.९]

न वाचा दुर्गमः पारः कार्याणां राक्षसाधम ।
कार्याणां कर्मणा पारं यो गच्छति स बुद्धिमान् ।।६६८।।

नयेन जाग्रत्य् अनिशं नरेश्वरे सुखं स्वपन्तीह निराधयः प्रजाः ।
प्रमत्त-चित्ते स्वपतीह सम्भ्रमात् प्रजागरेणास्य जगत् प्रबुध्यते ।।६६९।। [का.नी. ७.५८]

चिता दहति निर्जीवं चिन्ता जीवं दहत्य् अहो ।
बिन्दुनैवाधिका चिन्ता चितात्यल्पा हि भूतले ।।६७०।। [प्र.भ. १७]

न कुलं वृत्ति हीनस्य प्रमाणम् इति मे मतिः ।
अन्त्येष्व् अपि हि जातानां वृत्तम् एव विशिष्यते ।।६७१।। [म.भा. ५.३२.२२]

दुर्बुद्धिम् अकृत-प्रज्ञं छन्नं कूपं तृणैर् इव ।
विवर्जयीत मेधावी तस्मिन् मैत्री प्रणश्यति ।।६७२।। [म.भा. ५.३९.३५]

न सा प्रीतिर् दिविष्ठस्य सर्व-कामान् उपाश्नतः ।
अभवद् या परा प्रीतिर् गङ्गायाः पुलिने नृणाम् ।।६७३।। [म.भा. १३.२७.५९]

तीर्थ-स्थितः स्व-कुलजांस् तिमिर् अत्ति भुङ्क्ते मौनी बकस् तिमिम् उपेत्य वनान्त-वासी ।
व्याधो निहन्ति तु बकं प्रभवन्ति ते ते पात्राण्य् उपर्य् उपरि वञ्चन-चञ्चुतायाम् ।।६७४।। [रा.त. ५.३०४]

एतल् लब्धम् इदं च लभ्यम् अधिकं च मूल्य-लभ्यं ततो लभ्यं चापरम् इत्य् अनारतम् अहो लभ्यं धनं ध्यायसि ।
नैतद् वेत्सि पुनर् भवन्तम् अचिराद् आशा-पिशाची बलात् सर्व-ग्रासम् इयं ग्रसिष्यति महा-मोहान्धकारावृतम् ।।६७५।। [?]

पूर्वं सम्मानना यत्र पश्चाच् चैव विमानना ।
जह्यात् तत् सत्त्ववान् स्थानं शत्रोः संमानितोऽपि सन् ।।६७६।।

धर्माद् अर्थः प्रभवति धर्मात् प्रभवते सुखम् ।
धर्मेण लभ्यते सर्वं धर्म-सारम् इदं जगत् ।।६७७।। [रा. ३.९.३०]

न वैराण्य् अभिजानन्ति गुणान् पश्यन्ति नागुणान् ।
विरोधं नाधिगच्छन्ति ये त उत्तम-पूरुषाः ।।६७८।। [म.भा. २.६५.६]

क्षीणो रविम् अवति शशी वृद्धौ च वर्धयति पयसां नाथम् ।
अन्ये विपदि सहाया धनिनां श्रियम् अनुभवन्त्य् अन्ये ।।६७९।। [पञ्च. ५.]

कुभार्यां च कुपुत्रं च कुराजानं कुसौहृदम् ।
कुसम्बन्धं कुदेशं च दूरतः परिवर्जयेत् ।।६८०।। [म.भा. १२]

किं कुलेन विशालेन शीलम् एवात्र कारणम् ।
कृमयः किं न जायन्ते कुसुमेषु सुगन्धिषु ।।६८१।। [शा.प. १४८५]

न हि कस्य प्रियः को वा विप्रियो वा जगत्-त्रये ।
काले कार्य-वाशात् सर्वे भवन्त्य् एवाप्रियाः प्रियाः ।।६८२।। [ब्र.वै.पु. जन्मखण्ड]

तीक्ष्णोपाय-प्रान्त-गम्योऽपि योऽर्थस् तस्याप्य् आदौ संश्रयः साधु-युक्तः ।
उत्तुङ्गाग्रः सार-भूतो वनानां सालोऽभ्यर्च्य च्छिद्यते पादपेन्द्रः ।।६८३।। [?]

नापितस्य गृहे क्षौरं पाषाणे गन्ध-लेपनम् ।
आत्म-रूपं जले पश्यन् शक्रस्यापि श्रियं हरेत् ।।६८४।। [?]

पुन्-नाम्नो नरकाद् यस्मात् त्रायते पितरं सुतः ।
तस्मात् पुत्र इति प्रोक्तः स्वयम् एव स्वयम्भुवा ।।६८५।।� [म.भा. १.६८.३८]

धर्माख्याने श्मशाने च रोगिणां या मतिर् भवेत् ।
सा सर्वदैव तिष्ठेच् चेत् को न मुच्येत बन्धनात् ।।६८६।। [बृ.चा. १४.६]

कालो हेतुं विकुरुते स्वार्थस् तम् अनुवर्तते ।
स्वार्थं प्राज्ञोऽभिजानाति प्राज्ञं लोकोऽनुवर्तते ।।६८७।। [म.भा. १२.१३६.१५१]

न स्वे सुखे वै कुरुते प्रहर्षं नान्यस्य दुःखे भवति प्रतीतः ।
दत्त्वा न पश्चात् कुरुतेऽनुतापं न कत्थते सत्-पुरुषार्य शीलः ।।६८८।। [म.भा. ५.३३.९४]

तिलार्धं स्वीय-भागश् च निःसारं बदरी-फलम् ।
आहारात् परतः श्रेयो धूलिः पर-गृहाद् अपि ।।६८९।। [चाणक्य ६६]

धर्म एव प्लवो नान्यः स्वर्गं द्रौपदि गच्छताम् ।
सैव नौः सागरस्येव वणिजः पारम् ऋच्छतः ।।६९०।। [म.भा. ३.३२.२२]

न स्कन्दते न व्यथते न विनश्यति कर्हि चित् ।
वरिष्ठम् अग्निहोत्रेभ्यो ब्राह्मणस्य मुखे हुतम् ।।६९१।। [मनु. ७.८४]

दोग्धव्यं न च मित्रेषु न विश्वस्तेषु कर्हिचित् ।
येषां चान्नानि भुञ्जीत यत्र च स्यात् प्रतिश्रयः ।।६९२।। [?]

किं करिष्यति संसर्गः स्वभावो दुरतिक्रमः ।
पश्याम्र-फल-संसर्गी कषायो मधुरः कुतः ।।६९३।। [?]

धर्मात्मनः शुभैर् वृत्तैः क्रतुभिश् चाप्त-दक्षिणैः ।
धूत-पापा गताः स्वर्गं पितामह-निषेवितम् ।।६९४।। [र.गो. २.११४.१८]

न विश्वासाज् जातु परस्य गेहं गच्छेन् नरश् चेतयानो विकाले ।
न चत्वरे निशि तिष्ठेन् निगूढो न राजन्यां योषितं प्रार्थयीत ।।६९५।। [म.भा. ५.३७.२६]

वध्यन्ते न ह्य् अविश्वस्ताः शत्रुभिर् दुर्बला अपि ।
विश्वस्तास् तेषु वध्यन्ते बलवन्तोऽपि दुर्बलैः ।।६९६।। [?]

न वैरम् उद्दीपयति प्रशान्तं न दर्मम् आरोहति नास्तम् एति ।
न दुर्गतोऽस्मीति करोति मन्युं तम् आर्य शीलं परम् आहुर् अग्र्यम् ।।६९७।। [म.भा. ५.३३.९३]

काले मृदुर् यो भवति काले भवति दारुणः ।
स वै सुखम् अवाप्नोति लोकेऽमुष्मिन्न् इहैव च ।।६९८।। [म.भा. १२.१३८.६६]

चिकीर्षितं विप्रकृतं च यस्य नान्ये जनाः कर्म जानन्ति किञ्चित् ।
मन्त्रे गुप्ते सम्यग् अनुष्ठिते च स्वल्पो नास्य व्यथते कश् चिद् अर्थः ।।६९९।। [म.भा. ५.३३.१००]

धनेनाधर्म-लब्धेन यच् छिद्रम् अपिधीयते ।
असंवृतं तद् भवति ततोऽन्यद् अवदीर्यते ।।७००।। [म.भा. ५.३५.६०]

मद-रक्तस्य हंसस्य कोकिलस्य शिखण्डिनः ।
हरन्ति न तथा वाचो यथा साधु विपश्चिताम् ।।७०१।। [म.भा. ५.?]

न स्पृशत्य् आयुधं जातु न स्त्रीणां स्तन-मण्डलम् ।
अमनुष्यस्य कस्यापि हस्तोऽयं न किलाफलः ।।७०२।। [काव्या. ३.१२१]

कोश-मूलो हि राजेति प्रवादः सार्वलौकिकः ।
एतत् सर्वं जहातीह कोश-व्यसनवान् नृपः ।।७०३।। [का.नी. १३.३३]

कालेन शीघ्राः प्रविवान्ति वाताः कालेन वृष्टिर् जलदान् उपैति ।
कालेन पद्मोत्पलवज् जलं च कालेन पुष्पन्ति नगा वनेषु ।।७०४।। [म.भा. १२.२६.८]

त्वम् एव धातुः पूर्वोऽसि त्वम् एव प्रत्ययः परः ।
अनाख्यातं न ते किञ्चिन् नाथ केनोपमीयसे ।।७०५।। [सर्वस्व.टी. १६.७५१]

क्षीरिण्यः सन्तु गावो भवतु वसुमती सर्व-सम्पन्न-सस्या पर्जन्यः काल-वर्षी सकल-जन-मनो-नन्दिनो वान्तु वाताः ।
मोदन्तां जन्म-भाजः सततम् अभिमता ब्राह्मणाः सन्तु सन्तः श्रीमन्तः पान्तु पृथ्वीं प्रशमित-रिपवो धर्म-निष्ठाश् च भूपाः ।।७०६।।
इति श्री-सुभाषित-रत्न-भाण्डागारे सप्तमं सङ्कीर्ण-प्रकरणं

।। समाप्तोऽयं ग्रन्थः ।।

Om Tat Sat

End

(My humble salutations to  the lotus feet of Holy Sages of Hindu soil for the collection)